Tien dagen in een klooster zitten om te mediteren. Praten mag niet, evenmin als lezen, schrijven of muziek luisteren. Vipassana meditatie is de naam voor deze eeuwenoude vorm van meditatie waarbij inkeer en inzicht centraal staan. Hoe extreem het ook mag lijken, steeds meer mensen trekken zich terug voor een retraîte volgens de Vipassana-methode. Voor bezielen.nl sprak ik met Erik Cazemier (31) uit Scheveningen. Hij was onlangs in Nepal en volgde zo’n Vipassanameditatiecursus: “Het was alsof ik in een weeshuis zat uit Oliver Twist.”

Wat is Vipassanameditatie en hoe werkt het?
“Vipassanameditatie is 2500 jaar oud: het is een vrij extreme vorm van meditatie, naar men zegt zoals de Boeddha hem ook beoefende en doceerde. Als mens maak je gebruik van allemaal filters waarmee je de realiteit afschermt. We verlangen, onderdrukken, negeren, enzovoort en slaan hiermee onbewust spanningen op in ons lijf. Bij Vipassanameditatie zoek je deze spanningen, lasten en pijntjes bewust op en observeer je ze. Hiermee draai je het proces waarmee de spanning is opgebouwd om. Door Vipassana breek je opgebouwde stress af, je ruimt je troep op.Een Indiër, Satya Narayan Goenka heeft Vipassana verspreid. Bij een retraîte krijg je een video te zien met zijn uitleg. Hij is een intrigerende persoonlijkheid, maar zijn assistenten stralen weinig inspiratie uit en komen treurig over. Het enige dat ze mogen is het verrichten van de handelingen die precies zo moeten gebeuren zoals ze overgedragen zijn. Wat je bij de hele filosofie mist is creatie, het scheppende vermogen.

Hoe kwam je op het idee om Vipassana-meditatie te gaan beoefenen?
Ik was op vakantie in Nepal om te trekken, en ik bleef daar van tijd tot tijd mensen tegen komen die Vipassana gedaan hadden. Ik had er nog nooit van gehoord. De verhalen die ik te horen kreeg verschilden van elkaar, maar allemaal waren ze interessant. Ook was er niemand bij die spijt had van de keuze, hoewel ze het ook allemaal wel zwaar hadden gehad op enig moment. Uiteindelijk was mijn nieuwsgierigheid zodanig geprikkeld dat ik besloot om ook te gaan.

De ascetische kant van de meditatie sprak me niet zo aan: er wordt constant gesproken over lijden en het oppassen voor de lusten van het leven. Kunst is bijvoorbeeld weinig waard en schoonheid, daar lachen ze om: die mooie vrouw die je daar ziet is in wezen een wolkje deeltjes, en de vorm is vergankelijk.

Hoe was het om daar voor het eerst te zitten?
Je verwacht iets, dat je iets gaat leren. Van tevoren ga je vragen stellen, je gaat je verheugen: we gaan iets doen! Des te groter is de deceptie als je daar om half 5 ‘s ochtends gaat zitten en een casettebandje te horen krijgt, waarop wordt verteld hoe je je ademhaling moet volgen. Twee uur mediteren lijkt dan heel lang en er gebeurt eigenlijk helemaal niks. Je realiseert je dan dat mediteren weinig te maken heeft met ‘iets doen’ zoals wij dat kennen.

Aan het begin van het bandje gaat Goenka zingen. Dit is zo verschikkelijk vals dat het grappig wordt. Ik ging om me heen kijken of ik de enige was en kon mijn lach amper inhouden. In die eerste uren ga je je pas echt realiseren hoe lang tien dagen eigenlijk is. Ook omdat er veel regels zijn: je mag niet lezen of schrijven, geen muziek luisteren, je mag anderen niet aankijken, en ook niet praten in de eetzaal. Het voelde soms alsof ik in een weeshuis uit Oliver Twist zat.

De nachten waren kort, dus in de pauzes sliep ik. Bijna 24 uur lang zit je met je ogen dicht en zie je bijna geen daglicht. Je mediteert elf uur op een dag.

Hoe verliep het daarna?
Het hele retraîte duurt elf dagen. Op de eerste dag maak je kennis met de andere deelnemers en mag je nog praten. Van de mensen die je dan spreekt weet je de naam en de nationaliteit: de anderen blijven de tien dagen daarna onbekenden voor je. De eerste drie dagen beoefen je asapasana-meditatie. Daarbij doe je niets anders dan je ademhaling observeren zonder deze te beïnvloeden. Het doel is om je geest scherp te krijgen. Om te zorgen dat je niet wordt afgeleid door dingen die je normaal bezig houden als je ‘niks’ zit te doen.

Vanaf de vierde dag leer je Vipassanameditatie. Je laat de ademhalingsmeditatie achter je en gaat je aandacht richten op je hele lichaam. Heel eenvoudig. Je begint met het plekje tussen je neus en mond, en gaat zo langzamerhand je lichaam verkennen.

Al op de derde dag voelde ik energie over mijn lichaam stromen, een ‘flow’. Het tijdsbesef verandert als je dit voelt. Twee uur kunnen nu juist heel snel voorbij zijn. In de avond worden dit soort verschijnselen uitgelegd in een video van Goenka. De flow die je voelt is de energie waar je eigenlijk uit bestaat: miljarden kleine deeltjes die constant in beweging zijn en veranderen. Je lichaam op dit moment is dus niet hetzelfde lichaam als even geleden of over een paar minuten. Zo bekeken bestaat je lijf eigenlijk helemaal niet. Het leuke van deze visie vind ik dat hij stamt uit een tijd van ver voor de atoomtheorie. Die flow is een heel fijn gevoel. De tinteling die je normaal voelt als je huilt of lacht is nu voortdurend aanwezig. En emoties voel je veel intenser dan normaal, het stroomt door je hele lijf. Wel word je gewaarschuwd dat je er niet naar gaat verlangen en het gevoel wil vasthouden.

De interactie tussen je geest en lichaam is boeiend. Als je stress hebt, gaat dit in je lijf zitten. Je weet dat dit zo werkt, maar het mooie van Vipassanameditatie is dat je het echt gaat ervaren. Door je aandacht te richten op plekken waar stress zit komt het los. Je gaat met je aandacht naar die plek, en bekijkt dit zonder te oordelen. Met je aandacht kun je de pijn ‘opknippen’ in steeds kleinere delen, totdat deze uiteindelijk volledig verdwenen is. Zo verwijdert meditatie spanningen en ga je je lichter voelen.

Wat mij wel bezighield is de relatie tussen de opgebouwde spanningen en de ervaring die daarbij hoorde. Als ik een plek in mijn lijf vond met spanning dan verwachtte ik dat de herinnering die daarbij hoorde naar boven zou komen. Dat gebeurt niet letterlijk zo. Je krijgt tijdens de meditatie bijvoorbeeld inzichten over een bepaalde gebeurtenis, of relatie die je met iemand hebt. Ineens kun je het inzicht krijgen dat die langlopende ruzie vooral last geeft in jouw lijf, zonder dat die ander daar veel mee te maken heeft. Dit kan je kan dus ook zelf oplossen. Ik wist dit wel, maar door deze meditatie ervaar je dit soort waarheden in plaats van dat je ze beredeneert. Dit soort kennis is heel krachtig. In onze studies hebben we van de wetenschapsfilosofen geleerd dat iets pas waar is als het empirisch en logisch bewezen is, maar ik weet nu dat dat nu juist niet altijd waar is.

Op dag negen werden we gevraagd om de flow niet alleen op, maar ook in ons lijf te voelen. Op een bepaald moment voelde ik de flow niet alleen op, maar ook in mijn hoofd. Het is moeilijk te beschrijven, maar het leek of mijn hele hoofd een soort energiebol werd. Erg bijzonder…

De tiende dag mag je weer praten en mensen aankijken. De sfeer was positief. Er werd veel gelachen, volgens Goenka omdat we weer een stukje gelukkiger zijn geworden, maar het heeft waarschijnlijk ook wel wat te maken met de ontlading na tien dagen stilte en hard werken.

Wat vond je het moeilijkst aan de meditatie?
Het was op verschillende momenten zwaar. Na de eerste twee dagen had ik zo’n pijn in mijn knie van de kleermakerszit, dat ik de trap bijna niet meer opkwam. Hierdoor ging ik malen, vooral tijdens de pauzes maakte ik me zorgen over mijn gestel. Ik stond op het punt om te stoppen, toen ik op dag drie in de pauze naar de leraar ging. Die heeft me toen een krukje gegeven zodat ik een andere houding kon aannemen, waarna de pijn uiteindelijk verdween. Dag zeven was ook zwaar, ik had toen het gevoel dat ik wel genoeg geleerd had. Ook begon ik lichamelijk en geestelijk vermoeid te raken. Daarna was het aftellen.

Wat is het verschil voor en na?
Meditatie houdt me nog steeds bezig. Ik heb even afstand heb genomen nadat ik weer thuis was, maar probeer het nu weer op te pakken. Ik merk dat het mogelijk is de flow weer terug te halen, maar je bent wel veel sneller afgeleid hier thuis dan tijdens de tien dagen. De Vipassanameditatie heeft me geleerd op een andere manier te kijken naar dagen dat ik bijvoorbeeld wat minder energie heb. Ik probeer dan naar mijn lijf te gaan, en te begrijpen wat er aan de hand is, wat me energie kost. Dat deed ik eerder nooit zo. Ik heb ook het gevoel dat ik daardoor beter om kan gaan met dingen die niet gaan zoals je verwacht of gehoopt had.

Ik wil wel verder hiermee, er is nog veel meer mogelijk. We leerden hier vooral om naar de oppervlakte van het lichaam te kijken, maar je kunt je aandacht ook meer naar binnen toe richten, tot op het kleinste niveau. Ook moet het mogelijk zijn het centrum van je aandacht helemaal uit je hoofd te halen en te verplaatsen naar een andere plek in je lijf, of zelfs daarbuiten. Je kan meer met je geest dan je denkt!

Zou je anderen aanraden een Vipassana  te volgen?
Als je een beetje nieuwsgierig bent is het zeker de moeite waard. Bedenk wel: als je eraan begint, moet je het ook afmaken. Halverwege stoppen is geen optie. Het is zwaar, maar brengt veel verrassende inzichten en het is een ervaring die je nooit zal vergeten.“